EN 1090-2:2018 Standardı Yayınlandı (Standarttaki Önemli Değişiklikler)

2015 yılında başlayan çalışmalar ile güncellenen EN 1090-2 Çelik ve Alüminyum Yapı Uygulamaları (Execution of Steel Structures and Aluminium Structures) Bölüm 2 - Çelik Yapılar için Teknik Gerekler Standardının son taslağı 2017 yılının son çeyreğinde üye ülkelerin onayına sunulmuş ve kabul edilerek Haziran 2018’de yayınlanmıştır.

Ancak üye ülkelerin standardı kendi dillerine çevirmesi, komisyonlarında gözden geçirip kabul etmesi gibi işlemler için 30.09.2018 tarihine kadar süre verilmiştir. Standardın son yayınlanma tarihi olarak 31.12.2018 belirlenmiş ve bu tarihten itibaren şu an geçerli olan EN 1090-2:2008+A1:2011 standardının iptal edileceği duyurulmuştur.

Çalışmaların başladığı günden itibaren takip ettiğim ve taslak standartlara TSE aracılığıyla yorum ve itirazlarda bulunduğum EN 1090-2:2018 standardı ile eski EN 1090-2:2008+A1:2011 standardı arasındaki farklar aşağıdaki gibidir:

“3 Terms and definitions” başlığı altıdaki tanımlamalar sadeleştirilerek daha anlaşılır hale getirilmiştir.

Daha önce “additional NDT” olarak verilen terim “supplementary NDT” olarak değiştirilerek muhtemel yanlış anlaşılmanın önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu değişiklik metin içindeki diğer bölümlere de aynen uygulanmıştır.

“4.1.2 Execution classes” başlığında daha önce de 4 sınıf olarak tanımlanan uygulama sınıfları (EXC) yine 4 sınıf olarak tanımlanmış ancak EXC4’ün EXC3’ü temel aldığı projeye ve şartnameye özel gereksinimlerin olabileceği bilgisi eklenmiştir. Bu bilgiye istinaden standart içine yayılmış olan EXC4 ile ilgili özel durum tanımlamaları da kaldırılmıştır.

Aynı maddede daha önce uygulama sınıfının belirtilmemiş olduğu durumlarda EXC2’nin geçerli olacağı yazılmaktaydı. Ancak yeni standartta bu ibare kaldırılmıştır. Bunun yerine şartnamede uygulama sınıfı belirtilmelidir yazılmıştır. Bu durum uygulama sınıfının seçilme zorunluluğunu getirmektedir. 4.1.2 maddesinde not olarak belirtilen cümlede uygulama sınıfı seçiminin EN 1993-1-1:2005/A1:2014 standardının Ek C sinde tarif edildiği belirtilmiştir.

EN 1993-1-1:2005/A1:2014 standardının “C.1.2 Execution class” maddesi Not 2 de “EN 1090-2, uygulama sınıfı belirtilmezse EXC2'nin uygulanması gerektiğini belirtmektedir.” yazmaktadır. EN 1090-2:2018 standardında bu maddenin bulunmaması karışıklığa neden olacaktır. Ancak yine de tasarım veya müşteriden bilgi alınamadığı durumlarda EXC2 kullanılabilir.

“4.1.4 Geometrical tolerances” maddesinde fonksiyonel tolerasların class 1 ve class 2 olarak gruplandığı belirtilmiştir. Ek B’deki tablolarda da class 1 ve class 2 ayrı ayrı tanımlanmıştır. Ancak class 2 ibaresi standartta sadece “11.3.2 Tabulated values” maddesinde geçmektedir ve bu maddede şartnamede belirtilmediyse class 1 kullanılacağı yazmaktadır. Eğer Şartnamede aksi bir durum belirtilecekse hangi parça ya da bina bölümü için class 2 kullanılacağı belirtilmelidir.

“5.4 Steel castings” maddesinde çelik dökümler ile ilgili gerekli muayene ve testler ile miktarları detaylı olarak ilave edilmiştir.

“6.4.3 Thermal cutting” maddesindeki alevle kesim prosesinin yıllık olarak değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Kesim prosesi yine daha öncekine benzer dört numune üzerinden alınması tarif edilmiş ancak otomatik kesim makinaları için Ek D de tarif edilen parçanın da alternatif olarak kullanılabileceği belirtilmiştir. Kesim yüzeyinin diklik ve pürüzlülük değerlerini veren Tablo 9 güncellenmiştir.

“6.4.4 Hardness of free edge surfaces” maddesindeki Tablo 10 kaldırılmış, bu bilgiler metin içine alınmıştır. Bu maddede daha önce S235 itibari ile sertlik sınırlamaları bulunurken 2018 versiyonunda sadece S460 ve üstü kalitedeki malzemeler için max. 450 HV sertlik değeri belirtilmiş, daha düşük kaliteler için “belirtilirse” ifadesi kullanılmıştır. ISO 15614-1:2007 standardında Grup 1 ve 2 için belirtilen maksimum sertlik değer 380 HV olduğu göz önüne alınırsa buradaki bilgiler çelişki yaratmaktadır.

“6.5.3 Flame straightening” maddesi içinde daha önce EXC3 ve EXC 4 için istenen prosedür, yeni standartta uygulama sınıfı belirtilmeden ve aksi belirtilmediği sürece S355 üstü kaliteler için istenmiştir. Bu madde genel olarak karbon çelikleri için yazılmış ancak “6.5.3.2 Additional requirements for stainless steels” maddesinde paslanmaz çelikleri için ilave gereksinimler tanımlanmıştır. Tablo 10 içinde de alevle doğrultma sıcaklıkları ve süreleri verilmiştir.

“6.5.4 Cold forming” başlığında da karbon çeliklerinin yanı sıra paslanmaz çelikler ile ilgili detaylı bilgi eklenmiştir.

“6.7 Cut outs” başlığında daha önce EXC2 ve EXC3 için 5 mm, EXC4 için 10 mm olarak belirtilen yuvarlatma değeri, uygulama sınıfı gözetilmeden 5 mm olarak tanımlanmıştır. Bu madde içinde yar alan şekil 2 kaldırılmıştır.

“6.9 Assembly” maddesinde daha önce uygulama sınıfına göre Class 1 ve Class 2 toleranslarına atıf yapılırken, yeni standartta uygulama sınıfı gözetilmeden Class 1 olarak tanımlanmıştır.

“7.3 Welding processes” maddesi daha önce ISO 4063 standardına atıf ve alıntı yapmaktaydı. Yeni standartta sadece ilgili atıf yapılarak alıntı cümleler kaldırılmıştır.

“7.4.1.2 Qualification of welding procedures” maddesinde daha önce c) alt maddesinde S275 üzeri malzeme kaliteleri için yapılması istenen enine çekme testi, S460 ve üzeri kaliteler için gerekli olarak belirtilmiştir. Testin yapılması bilgileri için ISO 9018 standardına atıf yapılmıştır.

“7.4.1.2 Qualification of welding procedures” maddesinde, derin nüfuziyetli tam otomatik kaynak prosesi ile ilgili bilgiler eklenmiş, shop primerin kaynak testlerine etkisi açıklanmıştır. Yine aynı maddenin içinde, Tablo 12’de gergi ve takviye kaynakları için EN 17660 standardına atıflar eklenmiştir.

EN 17660 standardının kullanımı, kaynakçı belgelendirmesi ve testleri ile ilgili maddeler standart genelinde diğer maddelere de eklenmiştir.

EN 1090-2:2008+A1:2011 standardına “7.5.14 Spot welds for thin gauge components” olarak geçen madde EN 1090 standardının diğer bölümlerine aktarıldığı için EN 1090-2:2018 standardından kaldırılmıştır.

“7.5.2 Storage and handling of welding consumables” maddesi içinde bulunan Tablo 16 - Kaynak sarf malzemelerinin kurutulma ve saklanması için sıcaklık ve süreler kaldırılmış, bunun yerine gereklilikler üreticinin tavsiyelerine bırakılmıştır.

“7.5.6 Temporary attachments” maddesinde geçici parçaların kopartılması EXC3 ve EXC4 sınıflarında müsaade edilemezken, yeni standartta yasaklanan bölgeler ve kısıtlamalar tanımlanmalıdır ifadesi vardır. Geçici parçaların kopartıldığı bölgelerde S355 ve üstü kaliteler için NDT yapılması gerekmekte ve S460 ve üzeri malzeme kalitelerinde veya yorulma yüküne maruz parçalarda geçici parçaların kopartılmasına müsaade edilmemektedir.

“7.5.16 Execution of welding” maddesinde daha önce EXC3 ve EXC4 uygulama sınıfları için çapak temizliği gerekliliği belirtilirken, yeni standartta uygulama sınıfından bağımsız olarak S460 ve üzeri malzeme kaliteleri için çapak temizliği yapılmalıdır ifadesi yer alıyor.

“7.6 Acceptance criteria” maddesinin alt maddelerinde açıklanan uygulama sınıfına göre kaynak kabul kriterleri değiştirilmiştir. 2008 tarihli versiyonda bulunan “B+” seviyesi kaldırılarak yerine her bir kaynak için istenen kriterlerin belirlenmesi istenmiştir.

“7.6.2 Fatigue requirements” maddesi ile metal yorulması ihtimali bulunan bölgelerdeki kaynak kabul kriterleri ayrıca belirlenmiş EN 5817 Ek C’sine atıf yapılmıştır.

“7.6.3 Orthotropic bridge decks” maddesinde köprüler ile ilgili gereklilikler için dizayn standardına atıfta bulunulmuş. Standardın 2015 tarihli taslak metnin de bulunan “Table 17 - Additional requirements for bridge decks” tablosu kaldırılmıştır.

“7.7 Welding of stainless steels” maddesindeki EN 1011 standardına ilave gereklilikler kaldırılmıştır.

“8.2.4 Washers” maddesi içine “Table 16 - Allowable adjustment of grip length for preloaded and non-preloaded bolts” tablosu eklenmiştir.

“8.4 Preparation of contact surfaces in slip resistant connections” maddesinde daha önce Tablo 18 olan “Sürtünmeli yüzeyler için kabul edilen sınıflandırma” tablosu Tablo 17 olarak değiştirilmiş ve detaylandırılmıştır.

“8.5 Tightening of preloaded bolts” maddesinde Tablo 19, Tablo 18 olarak ve Tablo 20, Tablo 19 olarak değiştirilmiş ve detaylandırılmıştır.

“8.5.4 Combined method” maddesine ilk adımda kullanılacak tork miktarlarını belirtir şekilde Tablo 20 eklenmiştir.

EN 1090-2:2008+A1:2011 standardına “8.8 Fastening of thin gauge components” olarak geçen madde EN 1090 standardının diğer bölümlerine aktarıldığı için EN 1090-2:2018 standardından kaldırılmıştır.

“9.5.5 Grouting and sealing” maddesindeki şekil 6 kaldırılmıştır.

“10 Surface treatment” maddesindeki “10.1 General” ve “10.2 Preparation of steel substrates for paints and related products” maddelerindeki cümleler yanlış anlaşılmayı önlemek üzere düzeltilmiştir.

“11.1 Tolerance types” maddesindeki liste taslak aşamasında itiraz edilmiş olsa da düzeltilmeden bırakılmıştır. Maddenin ikinci yarısında c-c-e olarak verilen maddeler madde imi olarak düşünülmelidir.

“12.4.2.1 Timing” maddesi içindeki “Table 23 - Minimum hold times” tablosunun “S235 to S460” aralığı olan ilk sütunu “S275 – S460” olarak değiştirilmiş ve tablo EN 1011-2: 2001, Annex C’de belirtilen yöntemlere göre iki kısma ayrılmıştır.

Eski standarttaki “12.4.2.2 Scope of inspection” maddesi “12.4.2.2 Type testing of new welding procedure specifications”, “12.4.2.3 Routine inspection and testing” ve “12.4.2.4 Project specific inspection and testing” olarak detaylandırılmıştır.

Eski standarttaki “12.4.2.2 Scope of inspection” maddesi içinde metin şeklinde geçen ilave NDT gereklilikleri, “12.4.2.3 Routine inspection and testing” içinde maddeler halinde daha detaylı verilmiştir.

“12.4.2.3 Routine inspection and testing” maddesindeki “Table 24 - Extent of routine supplementary NDT” tablosunda EXC3 ve EXC4 için gereklilikler birleştirilmiş ve EXC4 için en az EXC3 kadar NDT uygulanması gerektiği belirtilmiştir. EXC 1 için daha önce öngörülmeyen ilave NDT oranları eklenmiş ancak bu oranlar tabloda %0 olarak belirtilmiş ve S420 ve üzeri malzemeler için %10 olarak uygulanması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca aynı tabloda daha önce tasarımdan gelmesi gereken U değerine bağlı verilen bazı NDT oranları bu değerden bağımsız hale getirilmiştir.

Ayrıca Ek L içindeki “Table L.1 - Guidance on a method for selection of weld inspection class” tablosunda kaynak muayene sınıfları ve “Table L.2 - Percent extent of supplementary testing according to WIC” tablosunda da kaynak muayene sınıflarına göre hangi NDT yönteminin hangi oranda uygulanacağı belirtilmiştir.

Eski standarttaki “12.4.2.2 Scope of inspection” maddesi içinde yapılan ilk 5 kaynağa uygulanacak ilave NDT gereklilikleri, “12.4.2.2 Type testing of new welding procedure specifications” maddesi olarak ayrıca detaylandırılmıştır.

“12.6 Surface treatment and corrosion protection” maddesinde yüzey hazırlığı için daha fazla standarda atıf yapılmıştır.

Ek A içeriğindeki tablolar, standartta yapılan değişikliklere göre düzenlenmiştir.

Bilgi amaçlı verilen Ek B kaldırılarak, burada verilen uygulama sınıfının seçimi EN 1993-1-1 standardının Ek C sine eklenmiştir.

Ek D, Ek B olarak değiştirilmiştir. Bu değişiklik ile beraber esas ve fonksiyonel geometrik toleranslar aynı tabloda birleştirilmiştir. İlave toleranslar eklenmiştir.

Ek C isim olarak değiştirilmemiş ancak metin içinde küçük düzeltmeler yapılmıştır.

Yeni Ek D eklenerek, alevle kesim kapasitesinin belirlenmesi ve testleri ile ilgili bilgiler verilmiştir. Kesim yöntem onayı (Cutting procedure qualification record - CPQR), kesim yöntem şartnamesi (cutting procedure specification - CPS) kavramları eklenmiştir.

Ek E değiştirilmemiştir.

Ek F isim olarak değiştirilmemiş ancak metin içinde küçük düzeltmeler yapılmıştır.

Ek G ve H isim olarak değiştirilmemiş ancak ilave bilgiler ve maddeler eklenmiştir.

Yeni Ek I eklenerek, ön germeli cıvata gruplarında, malzeme yüzeyindeki kalın boya uygulaması nedeniyle ön germede azalma miktarının tayini ile ilgili bilgiler verilmiştir. Daha önce bazı özel projelerde cıvata sıkma yüzeylerinin ince boyanması ile ilgili şartnameler kullanılıyordu.

Eski standarttaki “Ek J Sıkıştırılabilir rondela tipi doğrudan gerilme göstergelerinin kullanılması” kaldırılarak buradaki bilgiler standart içindeki metne ilave edilmiştir.

Ek K, Ek J olarak değiştirilmiş ve metin içinde küçük düzeltmeler yapılmıştır.

Ek L, Ek K olarak değiştirilmiş ve metin içinde küçük düzeltmeler yapılmıştır.

Yeni Ek L, kaynak muayene sınıfının seçimi ile ilgili eklenmiştir. Bu sayede projedeki tüm kaynaklara aynı önem derecesi verilmesinin, gereksiz bölgelere fazla test yapılması, önemli yerlerde test miktarının eksik kalmasının önüne geçilmiştir. Önemli kaynaklardaki NDT oranlarının arttırılması sağlanmıştır.

Ek M isim olarak değiştirilmemiş ancak metin içinde küçük düzeltmeler yapılmıştır.

Ayrıca standart metninin genelinde son versiyondan bu yana yenilenen standart isimleri ve numaraları değiştirilmiştir.

Önsöze daha önce 3 bölümden oluşan EN 1090 standardının 5 bölüm olması ile ilgili bilgi eklenmiştir. Bu durumda yeni standart bölümleri aşağıdaki gibi isimlendirilmiştir.

Bölüm 1: Yapısal Bileşenlerin Uygunluk Değerlendirmesi İçin Gereklilikler
Bölüm 2: Çelik Yapılar İçin Teknik Gereklilikler
Bölüm 3: Alüminyum Yapılar İçin Teknik Gereklilikler
Bölüm 4: İnce Cidarlı, Soğuk Şekillendirilmiş Çelik Elemanlar Ve Çatı, Tavan, Zemin Ve Duvar Uygulamaları
Bölüm 5: İnce Cidarlı, Soğuk Şekillendirilmiş Alüminyum Elemanlar Ve Çatı, Tavan, Zemin Ve Duvar Uygulamaları

Bu değişikliğe bağlı olarak Bölüm 4 ve 5’in kapsamında bulunan içerik, EN 1090-2 standardının içeriğinden kaldırılmıştır.